Polska rzeźba ludowa

Polska rzeźba ludowa to dziedzina sztuki ludowej, która rozwijała się na ziemiach polskich wśród niższych warstw społeczeństwa od końca średniowiecza do połowy XX wieku.

Figuralna rzeźba religijna (tzw. świątki) występowała we wszystkich krajach o przewadze ludności katolickiej, ale tylko w Polsce miała charakter masowy. Jako narzędzie szerzenia wiary, stawianie kapliczek i figur świętych było popierane przez Kościół. Okresem, w którym polska rzeźba ludowa szczególnie się rozwinęła, był XIX wiek. W całym kraju stawiane było wiele kapliczek, m.in. z podzięce za zniesienie pańszczyzny. Do naszych czasów zachowało się najwięcej zabytków z tego okresu na terenach zaboru austriackiego.

Podstawowym materiałem polskiej rzeźby ludowej było drewno. Rodzaj wykorzystywanego drewna zależał od typu rzeźby: monumentalne figury i krzyże wykonywano zwykle z dębiny lub sośniny. Małe figurki były wykonywane z drewna miękkiego i pozbawionego słojów (lipa, olcha, topola). Kamień wykorzystywano na obszarach bogatych w piaskowce (Kielecczyzna, ziemia krakowska, Podhale) i głównie do rzeźby monumentalnej. Lokalnie wykorzystywano też węgiel (Górny Śląsk) i sól (Wieliczka i Bochnia). Zarówno rzeźby drewniane, jak i kamienne, były pokrywane farbami o spoiwie olejnym.

Okres dawnej rzeźby i w ogóle sztuki ludowej dobiegł kresu w latach 40. XX wieku. Przyczyniły się do tego głębokie zmiany społeczne, kulturowe i świadomościowe, jakie zaszły wśród mieszkańców wsi. Odtąd amatorską twórczość niewykształconych artystycznie mieszkańców wsi i małych miasteczek nazywa się rzeźbą w stylu tradycyjnym lub rzeźbą neoludową. Nie pełni ona już funkcji kultowych i nie jest tworzona dla mieszkańców wsi, lecz dla odbiorcy miejskiego, dla muzeów, kolekcjonerów i turystów. Twórcy zrzeszeni w Stowarzyszeniu Twórców Ludowych pracują dla potrzeb Cepelii i handlarzy pamiątek.