sobota, 10 czerwca

Parzenica – wzór w zdobnictwie góralskim

Parzenica jest wzorem, który często inspiruje twórców i projektantów do umieszczenia go na ubraniach i przedmiotach stylizowanych na ludowe. To ozdobny ornament hafciarski lub aplikacja poniżej „przyporów” spodni góralskich.

Historia parzenicy

Zacznijmy od nazwy. Prawdopodobnie wzięła się ona od parznąć, parznić, czyli brudzić lub zanieczyszczać. Tym słowem określało się również formy z drewna służące do odciskania sera, a także snycerskie motywy zdobnicze w kształcie serca.

Na teren Polski wzór parzenicy przywędrował prawdopodobnie z Węgier. W II połowie XIX wieku parzenice miały wygląd prostych pętlic sznurkowych, którymi wzmacniano rozcięcia – „przypory” na przedzie spodni sukiennych. Początkowo pełniły funkcje praktyczne – chroniły sukno przed strzępieniem. Współcześnie znany wzór parzenic to zasługa krawców, którzy zaczęli używać sznura w kolorze czerwonym lub granatowym, zwiększali też liczbę pętli. Poprzednio stosowaną aplikację zastąpiono haftem, a dostępność różnokolorowej włóczki wełnianej wzbogaciła kolorystykę parzenicy.

Rodzaje parzenic

Możemy wyróżnić kilka rodzajów parzenic, różniących się między sobą w zależności od regionu.

Górale babiogórscy – parzenice z zielonej taśmy w kształcie trójlistnej pętlicy
Górale orawscy – parzenice czarne lub zielone (podwójna pętlica)
Górale podhalańscy – parzenice duże, wielobarwne (od 6 do 8 kolorów), w kształcie charakterystycznej rozety/gwiazdy/serca z bocznymi pętlami o stylizowanych roślinnych i geometrycznych formach, z zakończeniami w postaci krzesiwka. Początkowo krawcy podhalańscy nie używali określania parzenica, a drobne ornamenty wykańczające przypory nazywali cyfrą lub krzesiwkiem. Pod koniec XIX. nazwa parzenica zaczęła funkcjonować jako określenie właściwej geometrycznie parzenicy. W latach 60. XIX wieku w zdobnictwie stroju męskiego zastosowano ścieg łańcuszkowy, który zastąpił wite sznurowo aplikacje. Zainicjowało to proces kształtowania się parzenicy o formie składającej się z motywu, który tworzą trzy podstawowe elementy: kółko w centrum, odchodzące od niego promieniście ogniwa, zwane też kulami oraz romboidalne zakończenie od dołu zwane krzesiwkiem.
Górale gorczańscy – parzenice typu węzeł rycerski, na motywie serca i bardziej skomplikowane typu podhalańskiego; popularne od II połowy XIX wieku; wcześniej przypory ozdobione czerwonym obszyciem.
Górale spiscy – wyróżniono cztery typy parzenic (także: cyfry, borytasy) wg zasięgu ich występowania; rodzaje wyszyć, m.in.:koliste pętle od 2 do 5 barwnych sznurków, koliste pętle z wyhaftowaną krokiewką i ,,szpicem” do dołu, także: zamiast szpica haft ściegiem łańcuszkowym przerywany krokiewkami i „kropkami” oraz roślinne i geometryczne stylizacje. W latach 30. nie występowała tu jeszcze nazwa „parzenica”.
Górale pienińscy – charakterystyczne haczykowate formy w miejscu, gdzie dolna część oblamki przypora styka się z serduszkiem; haczyki (smereki) zwrócone są do dołu, wyhaftowane ściegiem łańcuszkowym, otoczone kropkami.

A na koniec – wypalanie parzenicy w drewnie:

Może Ciebie również zainteresować:

Zaklęte w piosenkach: Folklor polski jako źródło inspiracji muzycznej
Folklor polski jest niezwykle bogaty i różnorodny. To skarb, który przechowuje tradycje, historie i ducha naszego narodu. Od wieków pieśni, tańce i melodie przekazywane są z pokolenia na pokolen...
Odkrywaj folklor: Fascynujące tradycje i tańce z różnych regionów świata
Każdy region świata ma swoje unikalne tradycje, kultury i dziedzictwo. Jednym z najbardziej fascynujących aspektów tych różnorodności jest folklor, który obejmuje tradycje muzyczne, taneczne i h...
Bałkańskie melodie - "Ederlezi"
"Ederlezi" to popularna tradycyjna pieśń ludowa mniejszości romskiej na Bałkanach.Piosenka ma swoją nazwę od Ederlezi - wiosennego święta z okazji powrotu wiosny, świętowanego szczególnie przez R...
Czardasz - taniec węgierski
Csárdás, Czardasz - to tradycyjny węgierski taniec ludowy, którego nazwa pochodzi od csárda (starego węgierskiego terminu dla tawerny). Powstał na Węgrzech i został spopularyzowany przez zespoły muzy...
Dożynki - święto zakończenia żniw
Dożynki, nazywane także obżynkami, okrężnem lub wieńcowinami, to ludowe święto związane z zakończeniem żniw. Żniwa to okres wyjątkowo ważny dla ludzi na wsi. Od tego, ile plonów zbiorą, zależało ich ...
Noc Świętojańska
Noc Kupały, nazywana też nocą kupalną, kupalnocką, kupałą, Sobótką, Nocą Świętojańską, to słowiańskie święto związane z letnim przesileniem Słońca. Jest ono obchodzone w czasie najkrótszej nocy w rok...
Polska rzeźba ludowa
Polska rzeźba ludowa to dziedzina sztuki ludowej, która rozwijała się na ziemiach polskich wśród niższych warstw społeczeństwa od końca średniowiecza do połowy XX wieku.Figuralna rzeźba religijna...
Południca – słowiański demon
W polskiej kulturze ludowej była obecna wiara w istnienie demonów, kojarzonych ze zjawiskami atmosferycznymi, przyrodniczymi, czy dotyczącymi życia społecznego.PołudniceWedług wierzeń słowiań...

1 Comment

Dodaj komentarz

Twój adres e-mail nie zostanie opublikowany. Wymagane pola są oznaczone *