Dziady – obrzęd zaduszny

Zbliżający się Dzień Wszystkich Świętych to dobra okazja, aby poznać bliżej jeden ze starodawnych obrzędów zadusznych – Dziady. Zwyczaj ten swoje początki ma w czasach przedchrześcijańskich. Jego celem było obcowanie żywych z umarłymi poprzez nawiązywanie relacji z duszami przodków (dziadów), które okresowo powracały do swoich ziemskich siedzib, i uzyskanie w ten sposób przychylności zmarłych.

Dziady dawniej

Nazwa obrzędu była używana głównie na terenie Białorusi, Polesia, Rosji i Ukrainy. Pod innymi nazwami funkcjonowały zbliżone obrzędy, powszechne wśród Słowian i Bałtów.

W Polsce najważniejsze obrzędy związane ze świętami zadusznymi obchodzono:

• ok. 2 maja (zależnie od faz księżyca)
• w noc z 31 października na 1 listopada

W celu zapewnienia sobie przychylności dusz, a jednocześnie aby pomóc im w osiągnięciu spokoju w zaświatach, należało je ugościć. Wykonywało się to poprzez karmienie i pojenie dusz, do czego wykorzystywano m.in. miód, kaszę, jajka, kutię i wódkę. Uczty odbywały się w domach lub bezpośrednio na grobach na cmentarzach.

W czasie uczt część potraw i napojów była zrzucana lub ulewana na stół, podłogę lub na grób. Były one przeznaczone dla dusz zmarłych.

Niektóre regiony miały w swoim obrządku również konieczność zapewnienia przodkom możliwości wykąpania się i ogrzania. Do drugiego celu rozpalano ogniska, które były również inaczej tłumaczone – miały oświetlić duszom drogę podczas ich wędrówki, aby nie zabłądziły. Zapalane współcześnie na grobach znicze są pozostałością tego zwyczaju.

Ogień miał prawdopodobnie jeszcze jedno zadanie. Rozpalany na rozstaju dróg uniemożliwiał demonom (duszom ludzi zmarłych nagłą śmiercią, samobójcom, topielcom itp.) wyjście na świat.

W czasie Dziadów obowiązywały liczne zakazy. Nie można było m.in. głośno zachowywać się przy stole, nagle wstawać, sprzątać ze stołu po wieczerzy, wylewać przez okno wody po myciu naczyń, palić w piecu, szyć i tkać. Wykonywanie tych czynności mogłoby zakłócić spokój dusz, które przybyły na ziemię lub nawet im zagrozić (np. przyszyć duszę, która następnie nie mogłaby powrócić w “zaświaty”).

Dziady współcześnie

W niektórych regionach wschodniej Polski, na Białorusi, Ukrainie i w części Rosji nadal można spotkać się z wykonywaniem obrządki Dziadów. W dwojakach (podwójne naczynia gliniane z uchem) wynosi się symboliczne jadło na groby zmarłych. Dziady są również obchodzone wśród większości słowiańskich ruchów neopogańskich.

W Polsce zachowało się kultywowanie Święta Rękawki. Odbywa się ono co roku w Krakowie, we wtorek po świętach wielkanocnych. Nawiązuje ono do tradycji wiosennych Dziadów. Podczas święta tradycją jest m.in. rzucanie i toczenie jaj – symbolu zmartwychwstania.